Schenkingen voor een eigen woning hebben de totale hypotheekschuld in 2017 en 2018 met slechts 0,3% verlaagd. Ander beleid is veel effectiever geweest, blijkt uit onderzoek van SEO Economisch Onderzoek over de regeling.
In 2017 verruimde de overheid de schenkingsvrijstelling eigen woning. Zo werd het van schenkbelasting vrijgestelde bedrag structureel verhoogd, namelijk van €53.000 naar €100.000, ook wel de ‘jubelton’ genoemd. Iedereen tussen 18 en 40 jaar kan eenmalig, eventueel gespreid over drie jaar, dit bedrag ontvangen voor bijvoorbeeld het (gedeeltelijk) aflossen van de hypotheek, de aankoop van een woning of een verbouwing.
Het doel van deze regeling is het verminderen van de eigenwoningschuld en het verlagen van het percentage waarvoor de schuld groter is dan de woningwaarde, de zogenoemde onderwaterhypotheken.
Daling niet toe te schrijven aan regeling
Maar heeft deze regeling haar doelen wel bereikt? Uit het onderzoek van SEO blijkt dat de hypotheekschuld en het percentage onderwaterhypotheken tussen 2016 en 2018 inderdaad zijn gedaald, maar dat dit niet komt door de structurele verruiming. Dit is volgens SEO toe te schrijven aan de stijgende woningprijzen en strengere financieringsvoorwaarden.
Slechts 0,3% verlaging landelijke hypotheekschuld
Daarnaast heeft volgens het onderzoek de verruimde schenkingsvrijstelling ‘een beperkt effect’ op de totale hypotheekschuld in Nederland. In 2017 profiteerde een half procent van alle woningbezitters van deze regeling.
Er werd in dat jaar ruim €1 miljard meer geschonken onder de schenkingsvrijstelling eigen woning dan in 2016, op een totale hypotheekschuld van bijna €700 miljard. De maximale impact van de €2,2 miljard die in 2017 en 2018 onder de regeling geschonken zijn, is een verlaging van de landelijke hypotheekschuld met slechts drie promille.
Schiet doel voorbij
De schenkingsvrijstelling heeft als doel de financiële kwetsbaarheid van huishoudens te beperken, maar wordt in de praktijk vooral gebruikt om schenkingen te doen aan een kleine groep huishoudens die al een relatief goede financiële uitgangspositie hebben.
Ontvangers die al een woning hebben, hebben hun hypotheekschuld maar in beperkte mate verkleind ten opzichte van vergelijkbare huishoudens die geen schenking ontvangen. Een deel gaat duurder wonen. Starters gebruiken de schenking deels om minder te lenen dan op basis van hun inkomen had gekund, maar ook om een duurdere woning te kopen dan starters zonder schenking. Dit verkleint niet alleen het bereik van het beleid, maar heeft ook als bijkomend effect dat de vermogensongelijkheid binnen generaties hierdoor toeneemt.
Ongelijkheid op de woningmarkt
Volgens SEO Economisch Onderzoek blijkt ander beleid, namelijk het tot 100% verlagen van de Loan-to-Value en de fiscale aflossingseis, effectiever te zijn geweest om de financiële kwetsbaarheid van huishoudens te beperken en het risico op onderwaterproblematiek te verminderen dan de schenkingsvrijstelling. Deze al eerder ingevoerde maatregelen gelden namelijk voor iedereen.
Reactie van de staatsecretaris
Naar aanleiding van het onderzoek heeft secretaris Vijlbrief een Kamerbrief gestuurd, die tevens ingaat op de ingediende motie Van der Linden (16 maart 2021). Deze motie gaat over het zodanig aanpassen van de schenkingsvrijstelling waardoor ouders die in eerdere jaren slechts gedeeltelijk gebruik gemaakt hebben van deze regeling, alsnog een aanvullende schenking kunnen doen tot aan de maximale vrijstelling.
De staatsecretaris concludeert in de brief dat de voorgestelde aanpassing ‘een ingrijpende wijziging’ betekent. Deze aanpassing zou ‘grote gevolgen hebben voor de uitvoering’ van de regeling door de Belastingdienst. Gegeven de extra kosten die de Belastingdienst moet maken bij het controleren van de schenkingen, vindt de staatsecretaris dat deze aanpassing niet bijdraagt aan de doelmatigheid van de vrijstelling. Ook zou uitbreiding leiden tot een budgettaire derving die gedekt moet worden.
Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau SEO Economisch Onderzoek. Klik hier om het complete onderzoek te lezen (92 pagina’s). Klik hier voor de Kamerbrief van staatssecretaris Vijlbrief.
